Dlaczego senior widzi osoby, których nie ma? Jak opiekunka może pomóc?

Czasami starsza osoba widzi inne osoby, których nikt inny nie dostrzega. Zjawisko to może budzić zaniepokojenie zarówno wśród seniorów, jak i ich opiekunów. W tym artykule przyglądamy się różnym aspektom omamów wzrokowych, prezentujemy możliwe przyczyny ich występowania oraz wskazujemy, jak opiekunka osób starszych może łagodzić niepokój i wspierać podopiecznych.

O czym warto wiedzieć, gdy starsza osoba widzi inne osoby, które nie istnieją?

Zanim przejdziemy do genezy omamów wzrokowych, zatrzymajmy się na chwilę przy definicji tego zjawiska.

Czym są omamy wzrokowe?

Omamy wzrokowe to przeświadczenie o widzeniu przedmiotów lub osób, które nie ma potwierdzenia w otoczeniu. Mózg tworzy obrazy, które wydają się tak samo namacalne, jak to, co widzimy naprawdę. U seniorów przebieg tych zjawisk bywa różny – od prostych świateł czy plam po szczegółowe wizje postaci ludzkich.

Typowe wypowiedzi podopiecznych

Kiedy rozmowa z seniorem dotyka tematu halucynacji, często pojawiają się zdania takie jak:

• „Widzę dzieci bawiące się na korytarzu”
• „W kącie stoi jakiś nieznajomy”
• „Czuję, że ktoś mnie obserwuje zza drzewa za oknem”

Jakie są przyczyny omamów wzrokowych?

Przyczyny omamów wzrokowych bywają bardzo zróżnicowane. Poniżej omawiamy najczęściej spotykane mechanizmy ich powstawania.

Choroby neurodegeneracyjne

W wieloletniej pracy z osobami starszymi często obserwuje się, że omamy wzrokowe pojawiają się na skutek uszkodzeń mózgu związanych z demencją.

• W przebiegu choroby Alzheimera komórki nerwowe ulegają stopniowej degradacji, co zaburza przetwarzanie bodźców wzrokowych.
• Demencja z ciałami Lewy’ego wyróżnia się tym, że wizje mogą mieć bardzo realistyczny charakter, bywa że senior traktuje je niczym rzeczywistość.

Delirium – nagłe zmiany w świadomości

Zdarza się, że omamy wzrokowe wiążą się z ostrym stanem splątania umysłowego, określanym jako delirium.

• Odwodnienie i infekcje powodują zaburzenia równowagi wodno-elektrolitowej, co wpływa na pracę mózgu.
• Niektóre leki – zwłaszcza sedatywne czy antycholinergiczne – mogą wywołać halucynacje i nagłe zagubienie w rzeczywistości.

Izolacja i osamotnienie

Brak kontaktów z innymi ludźmi oraz monotonia dnia codziennego stanowią istotny czynnik ryzyka.

• Dłuższy czas spędzony w samotności sprzyja nasilaniu się stanów lękowych, które mogą przerodzić się w omamy wzrokowe.
• U niektórych osób rozwija się tzw. schizofrenia starcza, w której pojawiają się zarówno wizje, jak i głębsze zaburzenia urojeniowe, takie jak mania prześladowcza.

Politerapia i interakcje leków

Wiek seniora często wiąże się z wieloma schorzeniami wymagającymi leczenia farmakologicznego.

• Równoczesne stosowanie leków przeciwbólowych, uspokajających, przeciwhistaminowych i sterydów może prowadzić do nieprzewidywalnych reakcji organizmu.
• Modyfikacja terapii, dokonana przez lekarza, często przynosi ulgę i redukcję halucynacji.

Zespół Charlesa Bonneta

Część osób starszych doświadcza omamów wzrokowych w efekcie schorzeń oczu.

• Zwyrodnienie plamki żółtej oraz zaćma ograniczają dopływ informacji wzrokowej, a mózg próbuje je uzupełnić własnymi wizjami.
• W przeciwieństwie do demencji, w zespole Charlesa Bonneta zachowane są inne funkcje poznawcze.

Jak towarzyszyć seniorowi w trudnych chwilach?

Opiekunowie często czują się zagubieni, gdy podopieczny dzieli się wizjami. Poniżej znajduje się kilka rekomendacji, które mogą pomóc w budowaniu poczucia bezpieczeństwa.

Zachęta do rozmowy i słuchanie

Zanim zaproponujesz konkretne działania, poświęć chwilę na wysłuchanie wizji seniora.

• Zadawaj otwarte pytania: „Co dokładnie widzisz?”, „Kiedy to się pojawiło po raz pierwszy?”
• Upewnij się, że rozmowa odbywa się w spokojnej atmosferze, bez pośpiechu.

Przyjazny ton zamiast zaprzeczania

W odpowiedzi na opis wizji unikaj bezpośrednich stwierdzeń zaprzeczających.

• Zamiast mówić, że starsza osoba mówi od rzeczy, lepiej powiedzieć: „Rozumiem, że to dla Ciebie wygląda bardzo prawdziwie”.
• Wsparcie emocjonalne pomaga zmniejszyć lęk i frustrację u seniora.

Propozycje zajęć rozpraszających uwagę

Po krótkiej rozmowie można skierować myśli podopiecznego w inną stronę.

• Czytanie fragmentów ulubionych książek lub słuchanie muzyki sprzyja odprężeniu.
• Proste ćwiczenia umysłowe, np. układanie puzzli czy opowiadanie wspomnień, angażują uwagę.

Optymalizacja warunków otoczenia

Zadbaj o to, by przestrzeń była dobrze oświetlona i uporządkowana.

• Zwiększ natężenie światła, zwłaszcza wieczorem, aby zmniejszyć liczbę cieni.
• Usuń zbędne przedmioty lub dekoracje, które mogą być odbierane jako postacie lub zwierzęta.

Współpraca ze specjalistami

Jeżeli omamy nasilają się lub pojawiają po raz pierwszy, warto skonsultować się z lekarzem.

• Geriatra może ocenić stan zdrowia i zalecić badania krwi czy ocenę metaboliczną.
• Psychiatra oceni konieczność korekty leków lub wdrożenia terapii wspomagającej.

Podsumowanie

Zaburzenia urojeniowe mają wiele obliczy i przyczyn – od neurodegeneracyjnych zmian w mózgu, przez zaburzenia świadomości, aż po samotność czy skutki uboczne leków. Zrozumienie tych mechanizmów oraz empatyczne podejście opiekuna – oparte na słuchaniu, wsparciu emocjonalnym i dostosowaniu otoczenia – potrafi znacząco złagodzić lęk i poprawić komfort życia seniora.